Dialekty, fonetyka i fonologia języka farerskiego
Fot. Annie Spratt
W y d a w c a :
KONTAKT Z NAMI
PCIT TRAMP
Iwaszkiewicza 67/8
70-786 Szczecin
Tel. +48 91 432 08 37
www.wyspy-owcze.pl
www.zewpolnocy.pl
Numer konta:
35 1140 2017 0000 4502 1307 1981
Nakładem renomowanego niemieckiego wydawnictwa naukowego De Gruyter, a ściślej jego marki wydawniczej wyspecjalizowanej w publikacjach poświęconych lingwistyce, językoznawstwie i badaniach nad komunikacją – De Gruyter Mouton, w marcu 2025 r. ukazała się książka „Faroese Phonetics and Phonology”. To pierwsza tak szczegółowa publikacja naukowa poświęcona wyłącznie fonetyce i fonologii języka farerskiego.
Autorami są Hjalmar P. Petersen z uniwersytetu w Tórshavn i Laurence Voeltzel z uniwersytetu w Nantes. Ich wspólne dzieło zawiera opis fonetyki współczesnego języka farerskiego, jego dialektów oraz historycznych zmian, jakim podlegał od czasów staronordyckich. Autorzy zajęli się także analizą współczesnych mechanizmów fonologicznych, obecnych w języku farerskim.
Wyspy Owcze i dialekty
Wyspy Owcze to bardzo ciekawy dla językoznawców obszar badań. Archipelag jest złożony z 18 wysp, z których 17 jest zasiedlonych. Takie rozproszenie z podziałem na lokalne, wyspiarskie społeczności nie mogło pozostać bez wpływu na język i jego odmiany. Należy też dodać, że Farerzy są jednym z najmniejszych i najbardziej izolowanych narodów Europy.
Wyspy Owcze zamieszkuje blisko 55 tys. osób, z których ok. 47 tys. urodziło się na archipelagu i posługuje się farerskim jako pierwszym językiem. Przy czym – jak wskazują autorzy – nie ma oficjalnego, standardowego języka mówionego ani wyraźnej hierarchii dialektalnej. Istniejące tu dialekty i ich lokalne odmiany są powszechnie akceptowane w życiu publicznym i prywatnym, co nie jest normą w krajach Europy Zachodniej. Sytuacja przypomina pod tym względem Norwegię, gdzie do powstania dialektów także przyczyniła się izolacja osad. I podobnie jak w Norwegii, w małych społecznościach o silnym poczuciu tożsamości niechęć do posługiwania się rodzimym dialektem spotyka się z dezaprobatą.
Prekursorzy: Tarnovius i Debes
Farerski wyodrębnił się jako osobny język na początku XIV wieku. Cenny dokument z 1584 r. o nazwie Jarðarbøkur, będący rejestrem majątkowym prowadzonym przez duńskich urzędników, wskazuje, że różnice dialektalne na Wyspach Owczych musiały sięgać jeszcze czasów średniowiecza. Jako pierwszy określenia føroyskt na oznaczenie języka farerskiego użył mieszkający na Wyspach Owczych duchowny luterański Thomas Tarnovius (1644–1684). W 1669 roku Tarnovius napisał, że przewodniczący miejscowego parlamentu mówił „paa feriscke sprog” – czyli w języku farerskim.
Z kolei duński duchowny i pisarz Lucas Debes (1623–1675) w 1673 r. opublikował książkę Færoæ et Færoa Reserata, która stała się pierwszym dziełem opisującym Wyspy Owcze, ich przyrodę, mieszkańców, język, zwyczaje i dialekty. W swojej pracy Debes opisał istnienie wyraźnych różnic między dialektami farerskiego. Wyróżnił trzy główne obszary dialektalne: wyspy południowe, wyspy północne, oraz region stołeczny z Tórshavn. Tradycyjną granicą między południowym a północnym farerskim była i jest nią do dzisiaj cieśnina Skopunarfjørður, oddzielająca Streymoy od Sandoy.
Interesujące jest także zagadnienie, na ile język farerski jest rozumiany przez nordyckich kuzynów. Warto kliknąć poniżej, gdzie zaprezentowano porównanie różnych słów i zwrotów z językami duńskim, szwedzkim i norweskim.
Wracając do dialektów - dzisiejszy podział nie odbiega od tego, co stwierdził Debes. Możemy zatem mówić o południowym dialekcie z Suðuroy (Suðuroyamál), dialekcie z wysp w centralnej części archipelagu (Miðoyamál), ze Streymoy i Eysturoy na czele, oraz dialekcie z wysp północnych (Norðoyamál), czyli z Borðoy i jej sąsiadek.
Więcej szczegółowych informacji o języku farerskim można znaleźć w publikacji Faroese Phonetics and Phonology. Książka liczy 376 stron i niestety nie należy do tanich: cena w wersji papierowej oraz elektronicznej jest identyczna - 149,95 EUR.
