Farerski: 10 faktów na start
Nauka farerskiego to bez wątpienia duże wyzwanie. Język nie należy do najłatwiejszych, a znikoma ilość materiałów i ograniczony odstęp do kontaktu z native speakerami sprawiają, że proces opanowania farerskiego jest długi, żmudny i wymaga sporo cierpliwości. Co zatem należy wziąć pod uwagę, planując rozpoczęcie przygody z językiem farerskim?
1. Fleksja
Farerski to język fleksyjny, przy czym odmienia się w zasadzie wszystko przez wszystko. Rzeczowniki, przymiotniki i liczebniki oscylują między czterema przypadkami (mianownik, dopełniacz, celownik, biernik), a czasowniki deklinują się przez osoby. Najmniej problemu sprawiają przysłówki, zaś rolę wołacza spełnia mianownik.
2. Rodzaje rzeczowników
Rzeczowniki w liczbie pojedynczej występują w trzech rodzajach – męskim, żeńskim i nijakim. Sytuacja nieco komplikuje się w liczbie mnogiej, gdzie rodzaje również są trzy – męskoosobowy, żeńskoosobowy i mieszany (odpowiednik polskiego niemęskoosobowego). Istotną częścią nauki jest zapamiętywanie rodzajów rzeczowników i co za tym idzie – rodzajników. Warto skupić się na tym od samego początku, gdyż rodzaj rzeczownika determinuje odmianę innych części mowy.
3. Farerskie litery
Farerzy posługują się alfabetem łacińskim, do którego dokooptowali swoje własne litery, opisujące poszczególne dźwięki. Należą do nich między innymi: á [oa], í [uj], ó [eł/oł], ý [uj]. W farerskim - podobnie jak w islandzkim - istnieje litera Ð - ð [ed], jednak nie jest do niej przypisany żaden konkretny fonem i nigdy nie występuje ona na początku wyrazu. Bardzo ważne jest poprawne zapisywanie liter i niezastępowanie np. á literą „a” lub ð – „d”. W farerskim alfabecie brakuje natomiast liter „c”, „q”, „w”, „x” oraz „z”, chociaż występują one w słowach obcego pochodzenia, np. „wow”, „ex”, a także w imionach, np. „Christina”, „William” czy „Zacharias”.
4. Wymowa
W języku farerskim rozbieżności między wymową a pisownią są duże, więc oswojenie farerskich dźwięków i poprawne odczytywanie tekstu wymaga dużo praktyki. Na początku zazwyczaj problematyczne są zbitki spółgłoskowe, np. tj [cz], kj [cz], rs [sz], nn [dn], hv [kw], gj [dż], których przyswojenie jest czasochłonne. Nienaturalnym dla nosicieli języka polskiego zjawiskiem jest wymawianie końcówki –um jako [-un]. Chociaż farerski jest językiem o małej liczbie użytkowników, w obrębie Wysp Owczych istnieje wiele dialektów i gwar.
5. Danizmy
Wielowiekowa zależność od Duńczyków sprawiła, że w języku farerskim występują tzw. „danizmy”, czyli zapożyczenia z języka duńskiego. Ich używanie nie jest traktowane jako błąd, jednak może razić purystów językowych lub ludzi o poglądach separatystycznych. Za przykład posłużyć może powszechne słowo „przepraszam” – umskylda (duń. undskyld), którego farerski odpowiednik to orsaka.
6. Neologizmy
Dumni ze swojego języka wyspiarze dbają o jego czystość i nie pozwalają na „zaśmiecanie” słowami obcego pochodzenia (nie licząc powszechnych w obiegu danizmów). Lingwiści z archipelagu dają upust swej fantazji, tworząc niekiedy intrygujące neologizmy do opisywania nowych desygnatów. Fareski lingwista Jóhan Hendrik Poulsen ma na swoim koncie ponad tysiąc neologizmów.
7. Owcze słownictwo
Nieodłączną częścią farerskiego korpusu są określenia, w słowniku oznaczone jako um seyð - związane z owcami. Niektóre z nich określają owczy charakter. Flogstyggur jest nieśmiałą owcą, przymiotnikiem niðurfallin nazywa się owce, które zeszły z górskich pastwisk i nie dają się na nie z powrotem zagonić, zaś słowem vargur („wilk” w jęz. staronordyckim) określa się dzikie, nieokiełznane owce. Nawet powiedzenie „jak sardynki w puszce” ma swój oczywisty, farerski odpowiednik - sum seyður í rætt („jak owce w owczarni”).
8. Toponimy
Farerski badacz i lingwista Eivind Weyhe szacuje, że na Wyspach Owczych nazwano 40 000 – 50 000 miejsc, poczynając od pojedynczych skał i bazaltowych ostańców, na dolinach i wzgórzach kończąc. Książka „Árnafjørður - Staðarnøvn” Hanusa Poulsena stanowi kolekcję ponad 500 nazw miejsc w pobliżu jednej tylko osady. Liczne toponimy ułatwiały dawniej nawigację w czasie połowów, pozwalały określić gdzie ostatnio widziano owce.
9. Na nieboskłonie
Niebo nad archipelagiem przez większą część roku przysłaniają chmury, a krajobraz - mgła. Obok podstawowego słowa skýggj („chmura”), w języku farerskim znajdziemy kilka tuzinów określeń rodzajów chmur. Na przykład nyðra używana jest w odniesieniu do kłębka wełny, ale też lekkiej, puszystej chmurki, skýdráttur jest chmurą sunącą po niebie, a ta która jest nieco wolniejsza to róðrarskýggj („wiosłująca chmura”). Mgłę w farerskim określa się słowem mjørki, zaś toka odnosi się do mgiełki.
10. Materiały do nauki
Materiałów do nauki nie ma zbyt wielu, więc pozostaje skorzystać z nielicznych dostępnych źródeł. Kompleksowymi podręcznikami są książki autorstwa Bergljót av Skarði pt. „Vælkomin. Føroyskt sum fremmandmál”. Aktualnie dostępne są dwie części publikacji. Książki nie nadają się jednak do samodzielnej nauki i wymagają wsparcia dydaktyczno-pedagogicznego. Równie przydatny jest podręcznik J. Adamsa i H. Petersena „Faroese: A language course for beginners”, do nabycia w księgarniach na Wyspach Owczych lub wysyłkowo w księgarniach online. Wersja w formacie pdf dostępna jest TUTAJ
Na stronie wydawnictwa Sprotin (www.sprotin.fo) w zakładce Netorðabøkur znajdziemy wiele słowników farerskich w różnych konfiguracjach językowych.
Z kolei w serwisie www.faroeseonline.com znajduje się darmowa baza zwrotów na poziomie podstawowym, zaś wiele przydatnych (lecz często przypadkowych) fraz można znaleźć na stronie www.faroeislandstranslate.com, powstałej w ramach wiralowej kampanii Visit Faroe Islands. Trwają finałowe prace nad farerską wersją Google Translate.
Więcej informacji na temat języka farerskiego znajduje się w przewodniku kulturowo – turystycznym po Wyspach Owczych, którego drugie wydanie jest w przygotowaniu. Publikacja zawiera również obszerny słowniczek wraz z polską transkrypcją uproszczoną.
W y d a w c a :
KONTAKT Z NAMI
PCIT TRAMP
Iwaszkiewicza 67/8
70-786 Szczecin
Tel. +48 91 432 08 37
www.wyspy-owcze.pl
www.zewpolnocy.pl
Numer konta:
35 1140 2017 0000 4502 1307 1981